مهارت خودآگاهی
شناخت نگرش ها، آراء و عقاید و هیجانات، توانایی ها، مهارت ها و حتی کاستیها خود را خودآگاهی می گویند.
امام علی (ع) میفرمایند:« ینبغی لمن عرف شرف نفسه ینزهها من دناءه الدنیا» کسی که به شرافت نفس خود پی ببرد سزا وار است که آن را از آلوده شدن به پستیدنیا دور نگهدارد.
یکی دیگر از فواید خودشناسی این است که هر کس خود را بشناسد و استمرار و توان خود را بدست آورد بر اساس توان خود قدم برداشته و مسئولیت قبول کند.
«اگر نیکی کنید، به خود کرده اید، و اگر بدی کنید، از آن خودتان است…»
*خود چیست؟
خود ما جنبه های مختلفی دارد:مانند: بدن یا جسم ما، احساسات ما، افکار ما، باورهای ما، برداشتهای ما از خودمان و عملکردهای ما که بهتر است برای کشف و شناخت آنها گام برداریم.
*خود واقعی و خود پنداری
خود واقعی انسان همان فطرت اوست. با فطرت زندگی کردن با خود زندگی کردن است. انسان وقتی خلاف فطرت حرکت کند و بت را خدا بداند خدا را فراموش کرده است امّا اگر به فطرت خویش باز گشت آنگاه سر به زیر انداخته و از خطای خود شرمنده می گردد امّا خود پنداری از طریق فرآیند مشاهده و تأمل شکل میگیرد و از این طریق فرد خود را کشف میکند، میشناسد و سپس ارزیابی میکند، یکی از راههای شناخت خودپنداری همین است که وقتی روبهروی مردم کارهایی که کرده ای باز گشود شرمنده میگردی.
*اثرات نظارت کردن و داشتن ارزیابی از خود (محاسبه)
۱- ایجاد انگیزه حرکت به سوی خدا : انسان با محاسبه نفس و اعمالی که از آن سر زده می تواند باعث ایجاد انگیزه حرکت به سوی خدا شود.
۲- حساب رسی راحت در قیامت: حضرت موسی بن جعفر فرمودند: آن کس که در دنیا به حساب نفس خویش برسد خداوند در روز قیامت او را در معرض حسابرسی قرار نمیدهد.
۳- در نظر گرفتن زندگی پس از مرگ:
۴- شناسایی واقعیت از خیال: ارزیابی و محاسبه مبنایی خواهد شد که فرد آرزوهای خیالی را باز شناسد و نسبت به اصلاح و یا تمرکز انجام آن سرمایه گذاری کند.
۵- سعادت و فلاح: توفیق یافتن برای انجام دیگر عمل صالح و جهادی دیگر در راه خدا از فواید بسیار مهم محاسبه است و این خود سعادتی برای یک برنامه ریز است.
۶- آگاهی از عیوب خود: با محاسبه صحیح هر آنچه از درستی و نادرستی است بر فرد آشکار خواهد شد و این امر بدون محاسبه و بازگشت به چگونگی نیت و فعل و عمل، نمی تواند به آن دست یابد.
۷- رهایی از بیقیدی در زندگی دنیا: امام علی(ع) فرمودند: «خودتان را به محاسبه مقید کنید و با مخالفت با نفس مالک آن شوید
۸- دوری از سهل انگاری و رخوت: محاسبه، سهل انگاری و رخوت در انجام کارها را از بین می برد و فرد را از راحتی زیاد در برنامه در امان میدارد. علی (ع) می فرماید:« هرکس از خود حساب کشد از مداهنه در امان می ماند.»
۹- مقایسه عمل با مقصد و در نتیجه تلاش بیشتر: انسان در انجام برنامه هایش ابتدا مقصدش را تعیین میکند و در این میان اقدام به شناسایی راههایی برای افزایش سرعت در برنامه هایش مینماید که انجام عمل صالح از آن راههاست.
۱۰- یافتن ایرادها و نقاط کور برنامه: با محاسبه انسان برنامه های خارج از اولویت را حذف و امور مهم در فهرست انجام قرار می دهد که اولاً باعث می شود اقدامات فرد نسبت به انجام اعمال صالح به عرصه ظهور برسد و ثانیاً برنامه های انسان با رشد کمی و کیفی روبرو و برای انسان هم سودآور خواهد بود.
۱۱- رهایی از روزمرگی: محاسبه باعث می شود انسان دو روزش مثل هم نباشد.
۱۲- شناسایی عادت ها (نقاط قوت و ضعف): محاسبه این امکان را برای فرد بوجود می آورد تا با برنامهریزی خود را به مراحل بالاتر از هر رفتار و عملی برساند.
۱۳- خودشناسی: علی (ع) می فرمایند: به درستی که خوبیها و خصلت های تو، تو را به سوی آنچه الفت و انس به آن گرفته میباشد می خوانند؛ پس آدمی باید که از ابتدا به طاعات و عبادات و کارهای خیر الفت و انس گیرد تا همیشه خوی ها و خصلت هایش، او را بر آن دارند. بر همین اساس اولاً انسان باید خود را به آنچه بهتر است انس دهد تا با آن همراه شود و ثانیاً انسان میتواند از میزان انسی که به هر مبدأ خیری دارد تأثیری را در برنامه های زندگیش، مشاهده نماید و ثالثاً فرد به معرفتی دست مییابد که در اثر آن، راه و نقشه زندگی خود را انتخاب مینماید. چنانچه انسان به آن چه که نباید، انس بورزد دچار زیان شده است به همین علت حضرت علی (ع) میفرمایند که گمراهان دنیای زودگذر را برگزیدند و چشمه زلال را گذاشته و از آب تیره و گوارا نوشیدند. پیامبر(ص) در این مورد می فرماید: «خطرناک ترین دشمن تو نفس توست که میان دو پهلوی تو است»
*مضرات عدم نظارت و ارزیابی
- عدم اطلاع از نواقص و در نتیجه تلاش در راه اصلاح خود و برنامه
- از بین رفتن قوای تشخیص خیر از شر
- از بین رفتن شفافیت در برنامه (قرار گرفتن در ابهام و تاریکی)
- گم شدن مقصد حقیقی
- سرکشی نفس
- عدم تغییر در زندگی
- از دست دادن فرصت توبه و نیز استفاده از تجربیات (فرصت جبران و مشورت با بزرگان را از دست می دهد)
- از دست دادن فرصت ها
*ویژگی های افراد خودآگاه
- ویژگیهای مثبت، توانایی و استعدادهای خود را می شناسند و به آنها افتخار می کنند.
- ویژگیهای منفی و نقاط ضعف خود را میشناسند و می کوشند آنها را اصلاح کنند.
- موفقیت و شکست های خود را می شناسند و می پذیرند.
- به خود و دیگران احترام می گذارند.
- برای رسیدن به اهداف خود می کوشند.
*عوامل مؤثر در رشد خود آگاهی
- پذیرش خود (خودمان نقاط قوت و ضعفمان را بپذیریم.)
- پذیرش دیگران (پذیرش انسان ها با تمامی شباهت ها و تفاوت های بین فردی)
- پذیرش مسئولیت ها (قبول مسئولیت و درگیر شدن با مسائل مربوط به آن)
* ارتباط مهارت خودآگاهی با دیگر مهارت ها
*مهارت خود آگاهی و ارتباط اجتماعی: قبل از شناخت دیگران و ارتباط برقرار کردن با آنان لازم است که اول خود را بشناسیم، اگر از روحیات، علایق، انگیزه ها واحساسات خود باخبر باشیم و بدانیم که از هر رابطه می خواهیم چه چیزی را بدست آوریم. بهتر میتوانیم روابطی را شروع، ادامه و یا به موقع قطع نماییم. گاهی وقت ها دیگران در شناخت هر چه بهتر خود نقش زیادی ایفاء می کنند
*موانع رشد خودآگاهی
- توقع و انتظارات بیش از حد
- کمال طلبی
- غرورها
* نکات کلیدی در مورد مهارت خودآگاهی
- شناخت مهارت های خود، خود یک مهارت اساسی است به نام خودآگاهی
- خود آگاهی یعنی آگاه بودن به خصوصیات و ویژگیهای جسمی و روحی خود و داشتن تصویر واقع بینانه از خود.
- رشد خودآگاهی باعث اعتماد به نفس در افراد میشود.
