پیام مدیر : سلسله مهارت های زندگی (۳ ـ مهارت تفکر انتقادی)

(مهارت تفکّر انتقادی)

تفکّر، طریقی برای معنادار کردن رابطه‌های میان رخدادها، مفاهیم، اصول و اشیاء است و تفکّر انتقادی هم اندیشیدن درباره شیوه تفکّر خود است به تعبیری مهارت تحلیل عینی اطلاعات و تجارب را تفکّر انتقادی معرفی کرده‌اند و درمجموعه این نوع تفکّر، بهره گیری از راهبردها و مهارت‌های شناختی به منظور بالابردن بازده مطلوب رفتارهاست.

 ارتباط تفکّر انتقادی و بهداشت روان در آن است که تشخیص و ارزشیابی عوامل مؤثر بر رفتار و نگرش‌ها با این ویژگی‌ ذهنی تسهیل می شود. در دنیای متلاطم و پر از چالش امروز که حق و باطل، درست و غلط، حقیقت و دروغ سخت به هم آمیخته‌اند، داشتن حس مهارت تشخیص آن‌ها از یکدیگر، رمز موفقیت در زندگی است. ذهن نقاد هر چیزی را به راحتی نمی پذیرد و یا رد نمی کند، بلکه ابتدا در مورد آن موضوع سؤال و استدلال می کند و سپس می‌پذیرد و یا رد می کند. داشتن تفکّر نقادانه به انسان کمک می کند تا هنگام تصمیم‌گیری، مسأله را از جوانب مختلف خوب بررسی و نقد کند، زیرا تفکّر نقادانه بر پایه‌ی پرسیدن، کسب اطلاعات و استدلال قرار دارد و از تعصب و خود رایی بدور می باشد.

تفکّر انتقادی یک فرآیند گام به گام نیست این که ما کدام مرحله را در فرآیند تفکّر انتقادی برگزینیم بستگی به موقعیت با ماهیت یک راه حل دارد در حقیقت وضعیت و موقعیت تعیین می‌کند که ما کدام پله را انتخاب کنیم ما برای رسیدن به یک هدف فکر می‌کنیم بنابراین خود تفکّر انتقادی نیز باید هدفمند باشد تفکّر غیر جهت دار نمی‌تواند تفکّر انتقادی باشد یک متفکّر انتقادی باید هدف‌ را تشخیص دهد و بداند برای رسیدن به چه چیزی تلاش می‌کند و از نظر زمانی یک دوره زمانی برای رسیدن به آن انتخاب کند واطلاعات مناسب و مرتبط برای رسیدن به هدف را جمع آوری کند.

تعریف تفکّر انتقادی

تفکّر در لغت به معنای اندیشه کردن و اندیشیدن است  و انتقاد به معنای سره کردن و جداکردن می باشد. بنابراین تفکّرانتقادی به معنای فرآیند شناختی، فعال، هدفمند و سازمان یافته است که شخص با استفـاده از آن به بررسی افـکار و عقاید خود و دیگران و یا موقعیت‌های خاص می‌پردازد و با ارزیابی و تفسیر ماهرانه خود به درک و فهم روشن‌تر و بهتری پیرامون یک موضوع دست می‌یابد

استانداردهای ذهنی در تفکّر انتقادی

1. شفافیت: تفکّر روشن قلب، فهمیدن است. برای مثال اگر خواننده این متن نتواند برای همکلاسی‌اش مفهوم تفکّر انتقادی را منتقل کند وشرح دهد، می‌گوییم که او روشن و شفاف نمی اندیشد.
2. دقت: متفکّر انتقادی اطلاعات راجع به امور را از منابع معتبر بدست آورد.
3. وضوح: در نظر گرفتن روشنی و وضوح در همه موقعیت‌ها.
4. عمق: متفکّر باید سعی کند پیچیدگی یک راه حل و ارتباط بین جنبه های مختلف آن را تشخیص دهد و به ژرفای مسایل پی ببرد.
5. وسعت: به یک راه حل از چندین دیدگاه مختلف فکر کنیم.
6. منطق: متفکّر در جستجوی آن است تا کشف کند که چه چیزی یک مفهوم را می سازد چرا که برای رسید به یک نتیجه دقیق، فرضیات ما باید معتبر باشد. تا نتایج بر اساس مدارک باشد.
7. اهمّیّت: چه اطلاعاتی در تفکّر انتقادی بیشتر از اطلاعات جزیی و جنبی به ما در موقعیت حل مسأله کمک می کنند و از مسیر اطلاعات مهم‌ترند.
8. روشنی(بی‌طرفی): در مقابل ایده‌ها یا اطلاعات جدید، انعطاف پذیر بوده و دارای فکر باز باشیم.

عوامل بستر ساز تفکّر انتقادی

1. دانش: «فرد در مورد چیزی که می خواهد بیاندیشد دانش داشته باشد و گرنه قادر به تفکّر نقاد نخواهد بود»
2. منش یا مشرب: « نفد منطقی و دور از گرایش و تعصب امری را بپذیرد»
3. اقتدار: «کسی نباید به سبب عقیده و یا نظری مورد ملامت قرار گیرد و اگر انسان نظر مخالفی هم داشت آن را بیان کند و با دلیل از آن دفاع کند .»

اصول تفکّر نقادانه

1. پرسشگری: پرسیدن سؤالات مناسب از خود و دیگران برای فهمیدن دقیق مطلب یا مسأله مطرح شده .
2. اطلاعات: جمع‌آوری اطلاعات از منابع مختلف درباره مطالب یا مسأله مطرح شده.
3. ارزیابی: بررسی و ارزیابی اطلاعات جمع‌آوری شده درباره مطلب یا مسأله مطرح شده و ارزش‌گذاری آن‌ها.
4. نتیجه گیری: در نظر گرفتن و انتخاب بهترین و صحیح ترین مفهوم یا راه حل‌برای مطلب یا مسأله.

عاداتی که مانع تفکّر انتقادی می‌شود:

مقاومت کردن در برابر تغییر، همرنگ شدن با جماعت، تفکّر تابعی، فریب دادن خود، انتخاب اولین راه‌حلی که به ذهن می‌رسد، دفاع از فکر نادرست، پیشنهاد غیرواقعی و این که تصور کنیم عقاید ما بهتر از عقاید همه است.

ویژگی های افراد دارای تفکّر انتقادی

ذهن فعال و عدالتخواه دارند، کار با برنامه و گروهی را دوست دارند، دلسوز مردم هستند و با آنها ارتباط خوبی دارند، افق دیدشان باز است و خود را عقل کل نمی‌دانند

ارتباط تفکر انتقادی با دیگر مهارت ها

تفکّر انتقادی و مهارت تصمیم‌گیری در تصمیم‌گیری نیز فرد با چالش روبروست برای این که بتواند در مواجهه با چالش‌ها بهترین راه را برگزیند باید درست و منطقی بیندیشد چرا که تصمیم‌گیری گزینش بین راه‌حل‌های مختلف است که در آینده نتایج انتخاب هر یک از این راه حل‌ها برایمان آشکار می‌شود برای این منظور تفکّر درست و سیستماتیک ما را در انتخاب های راه حل‌های گوناگون یاری می دهد.

تفکّر انتقادی با مهارت حل مسأله: کسانی که مستدل، دقیق و دور اندیشانه و منطقی و باز می اندیشند قطعاً بسیار، بهتر از کسانی که تفکّری بسته و آشفته و درهم و برهم دارند می توانند مشکلاتشان را حل کنند در حقیقت متفکّران انتقادی می توانند برای یک موقعیت یا شکل پاسخ های زیادی داشته باشد.

تفکّر انتقادی و مهارت خودآگاهی: کسانی که نقاط مثبت خود را می‌دانند بر اثر انعطاف پذیری که در اندیشه‌هایشان نقاط منفی خود را می‌شناسند. و درصدد اصلاح آن بر می‌آیند و کسانی که خود را خوب می‌شناسند و طرز فکر و تفکّر خود را می‌شناسد و با آگاهی و شناخت خود بهتر می‌اندیشند.

تفکّر انتقادی و داشتن مهارت های جسمی و روانی: کسانی که فکر مثبت وسازنده دارند ازآرامش روانی و به طبع آن جسمی برخوردارند و آشفتگی‌های فکری را کمتر تجربه می‌کنند.

نکات کلیدی تفکّر انتقادی

1. تفکّر انتقادی یک فرآیند هدفدار و منظم است و تصادفی نیست.
2. تفکّر انتقادی از تعصب و پیش داوری و قضاوت به دور است.
3. تفکّر انتقادی یعنی اندیشیدن با ذهن باز، روشن و انعطاف پذیر.
4. تفکّر انتقادی یعنی تحمل شنیدن و یا پذیرش آراء مخالف.
5. تفکّر انتقادی تفکّری است که دارای استانداردهای مناسب، شفافیت، وضوح، عمق، دقت و بی‌طرفی وسعت و منطق می‌باشد.

لازم به ذکر است تفکّر نقاد یا انتقاد فرق دارد چرا که هدف از انتقاد باز کردن نقاط ضعف و روشن کردن کمبود‌ها و عیوب یک موضوع است ولی تفکّر نقاد نقد و بررسی همه‌ی جوانب، نکات مثبت و منفی موضوع و مقایسه‌ی آن‌ها با یکدیگر است برای اینکه بتوان تصمیمی درست‌تر و منطقی‌تر گرفت.