پیام مدیر : سلسله مهارت های زندگی ( ۴ ـ مهارت تفکر خلاق)

مهارت تفکّر خلّاق

هرگاه قدرت تصمیم گیری و مهارت حل مسأله را تلفیق کنیم به ویژگی‌ تفکّر خلّاق دست می‌یابیم. قدرت تفکّر آفریننده و خلّاق، نوجوانان را قادر می‌سازد تا انتخاب‌های گوناگون را خود کشف کند و در نتیجه از بن‌بست های زندگی خارج شود

با وجود شباهت زیاد بین حل مسأله و خلّاقیت اما در دو مورد با هم تفاوت دارند:

1. حل مسأله فعالیتی عینی تر از خلّاقیت است و بر واقعیات استوار و هدف آن عینی است
2. تازگی نتایج تفکّر خلّاق یعنی راه حل های فرد خلّاق تازه است که دیگران قبلا به آن دست نیافته‌اند. توانایی تفکّر خلّاق یک مهارت سازنده و پایه برای نیل به سایر مهارت های مرتبط با اندیشیدن است این مهارت به فرد کمک می کند در مواجهه به حوادث ناگوار احساسات منفی خود را به احساسات مثبت تبدیل کند در واقع تفکّر خلّاق نوع دیگر دیدن است .

کسی که تفکّر خلّاق دارد الزاماً یک فرد استثنایی یا باهوش به معنای خاص آن نیست بلکه کسی است که با کار زیاد و تمرکز فراوان و سخت کوشی روی یک مسئله به نتایج جدیدی می رسد.

نظام تربیتی اسلام بر تفکّر صحیح استوار است و هدف آن است که تربیت شدگان این نظام اهل تفکّر صحیح باشند و پیوسته بیاندیشند بنابراین سیر تربیت باید به گونه ای باشد که انسان به تفکّر صحیح راه یابد تا زندگی حقیقی بر او رخ نماید زیرا نیروهای باطنی انسان و حیات حقیقی او با تفکّر فعال می شود و درهای حکمت و راهیابی به حقیقت بر او گشوده می شود از این رو در اسلام تفکّر، زندگی دل و حیات قلب معرفی شده است و طبق گفته ی حضرت علی (ع) که فرمودند: اندیشیدن، زندگی دل بیناست.

پیامبر اکرم (ص) همواره در تفکّر به سر می برد و بدون تفکّر و تدبّر هیچ کاری را انجام نمی‌داد پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: اندیشیدن مایه ی حیات دل شخص با بصیرت است و همان گونه که اگر شخص چراغ به دست در تاریکی ها در پرتو نور(چراغ)  راه رود به خوبی خود را نجات می دهد و کمتر درنگ و توقف می‌کند. تأکید و انگیختن مردمان به تفکّر چنان است که ساعتی اندیشیدن از یک سال عبادت بهتر معرفی شده است.

 قدرت تفکّر خلّاق به شخص امکان می دهد از دایره ی بن بست تجربیات محدود خویش خارج گردد و به فراسوی تجارب بنگرد بدین سان زندگی فرد انعطاف پذیر می‌شود در حقیقت. تفکّر خلّاق همان تفکّر واگراست.

فکر سازنده و تفکّر صحیح ریشه در یاد خدا دارد و زمینه ی آن با تحمل دشواری ها و صیانت نفس فراهم می‌گردد آیات قرآنی همواره مردم را به اندیشه فرا می‌خواند.

امام جعفر صادق (ع) می فرماید :  تفکّر، آدمی را به کار نیک و نیکوکاری فرامی خواند.

۲-۱۷-۴-۱- خلّاقیت یعنی چه؟

خلّاق در لغت به معنای آفریننده و آفریدگار می باشد.

 بنابراین خلّاقیت یعنی فرآیند به کارگیری توانایی‌های ذهنی برای ایجاد یک فکر، ایده کاربردی یا مفهوم جدید و یا حل مسائلی است که فرد قبلاً حل آن‌ها را نیاموخته است.

در تمام تعریف هایی که از خلّاقیت می شود معمولاً سه عنصر اصلی مورد توجه قرار می گیرد.

1. شخص خلّاق
2. فرآیند خلّاقیت و تفکّر خلّاق
3. محصول یا نتیجه خلّاقیت

تفکّربه عنوان وجه تمایز انسان با سایر موجودات بر دو گونه است:

1. تفکّر خلّاق ( واگرا )
2. تفکّر نقاد ( هم گرا )

قدرت تفکّرخلّاق  دست‌کاری در ذهن و پدیده‌هاست، قدرت کشف و تولید ابزار و اندیشه های جدید است که همه‌ی این‌ها به نوعی خلّاقیت است.

تفکّر خلّاق می‌تواند بهترین سلاح مبارزه با مشکل نیز قلمداد شود. افرادی که تفکّر خلّاق را در خود شکوفا نکرده‌اند تا به کوچکترین مشکلی می‌رسند می‌گویند«آه» باز یک مشکل! در صورتی که انسان‌های خلّاق این نگرش منفی را تسلیم شدن قبل از جنگ می‌پندارند. زیرا معتقدند مشکل نه تنها مزاحمت نیست بلکه مبارزه‌ای برای کشف راه حل است.

تفکّر خلّاق با تفکّر واگرا رابطه‌ی مستقیم دارد افراد با تفکّر واگرا سعی می‌کنند پدیده ها و امور و افکار را آنچنان که هستند به راحتی نپذیرند بلکه نگاه متفاوت تری داشته باشند.

تفاوت تفکّر واگرا با هم گرا این است که در تفکّرهم گرا نتیجه از قبل معلوم است یعنی همیشه یک جواب درست یا غلط وجود دارد اما در تفکّر واگرا جواب قطعی وجود ندارد و تعداد زیادی جواب احتمالی ممکن است موجود باشد که از نظر منطقی هریک از آنها درست است

۲-۱۷-۴-۳- مراحل تفکّر خلّاق

1. آمادگی: در این مرحله افراد به امور و پدیده های مختلف زندگی دقت و توجه بیشتری پیدا می‌کنند و به محضی که گاهی پدیده های زندگی، مدّت های طولانی، ذهن شخص را به خود مشغول می‌کند.
2. مطالعه: فرد با بررسی و مطالعه بیشتر روابط بین پدیده ها را بهتر درک می کند.
3. تغییر: شخص به نوع روابط بین پدیده ها که ذهن او را به خود مشغول کرده اند پی برده و به طرح‌ سؤال های مختلف در ذهن به نقد و بررسی آن می‌پردازد.
4. پختگی: فرد به درگ و شناخت عمیق‌تری از روابط بین پدیده‌ها می‌رسد.
5. اشراف: شخص به پاسخ‌های ناگهانی دست پیدا می کند.
6. وارسی: فرد به بررسی بهترین ایده ای که در مراحل قبلی به آن رسیده است می پردازد تا درستی یا نادرستی آن را مشخص کند.
7. اجراء: شخص ایده هایی که مورد تأیید واقع شده‌اند را به مرحله اجرا می‌گذارد.

ویژگیهای تفکّر خلّاق

1. سیالی( تولید تعدادی اندیشه در یک زمان )
2. انعطاف پذیری ( راه حل های مختلف برای یک مسأله )
3. تازگی ( استفاده از راه حل های تازه و جدید )
4. گسترش ( تولید جزئیات و کاربردها )
5. ترکیب ( کنارهم قرار دادن اندیشه های ناهم خوان )
6. تحلیل ( شکستن ساختارهای نمادین و عناصر تشکیل دهنده )
7. سازمان دادن ( تغییر شکل دادن کارکردها و ترکیب جدید آنها )
8. پیچیدگی(توانایی برخورد با اندیشه‌های مختلف و مرتبط به طور همزمان)(مرادحاصل، ۱۳۸۸، ص۱۵)

ویژگیهای افراد خلّاق

1. استقلال
2. پشت کار و انضباط در کارها
3.  اشتیاق و احساس سرشار
4. انگیزه بالا
5. قدرت ابراز وجود و خودکفایی
6. قدرت تأثیر گذاری بر دیکران
7. کنجکاوی افراد