سلسله مهارت های زندگی ( ۵ ـ مهارت مدیریت خشم )

مدیریت خشم

خشم حالتی است غیر‏عادی که هنگام ناخشنودی آدمی از کسی یا چیزی از او روی می‌دهد و در این حالت رنگ فرد خشمگین بر افروخته می‏شود وصدایش به لرزه می‏افتد وحرکات غیر‏عادی از او روی می‏دهد

خداوند متعال یکی از مهمترین ویژگیهای انسان های الهی را«کظم غیظ»و«عفو از مردم» می‌شمارد «مومنان در هنگام عصبانیت خشم خود را فرو می برند و از خطاهای مردم در می گذرند و خدا نیکو کاران را دوست دارد»

کظم ‏غیط یعنی: فرو بردن خشم است که پس از پیدایش فرو می‏نشیند؛ کظم به معنای بستن گلوی مُشک پس از پر شدن است؛ به همین دلیل کسی که مملو از غضب شده و خویشتن‏داری می‏کند و دندان روی جگر می‏گزارد، کظم نام دارد و به شدتِ خشم‏ غیظ گویند. 

   در روایات خشم مرتبه‏ای از جنون معرفی شده است حالت خشم و غضب از خطر ناکترین حالات انسان است که اگر کنترل نشود در اعصاب انسان خود نمایی می کند و باعث می شود که تصمیمات خطر ناکی از انسان سر بزند که یک عمر انسان باید کفاره و تاوان آن را بپردازد چون در آن لحظه نیروی خرد مقهور غضب بوده وقدرت دور اندیشی را سلب می کند خشم غالباً  اگر نگوییم همیشه یک واکنش است. گاهی واکنش نسبت به یک شخص یا رفتار او و گاهی واکنش نسبت به یک رخداد غیر قابل توقع. در درجه اول انسان باید خود را برای تحمل انسان‏ها و فهم رابط بین شخصیت درونی افراد و عملشان آماده کند انسان با تمرکز دائم بر این نکته می‏تواند پیشاپیش خود را به سمت بردباری جلو ببرد. گاهی ممکن است آنچه «پیش‏آمد بد» نام می‏گیرد و ما را عصبانی می‏کند در یک مقیاس گسترده «پیش‏آمد خوب» باشد این منطقی است که قرآن به آن تکلم کرده: «وعسی ان تکرهوا شیئأ و هُوَ خیرلکم» (البقره/۲۱۶) گاهی بلایا و مشکلات برای تربیت ما تنظیم وبرای دریچه‏‏های بیم و امید روح ما پیش می‏آیند و این هم منطق قرآن است.درجه دوم که دائماً باید بر آن تمرکز کرد واقعیت ممزوج جهان از خواسته‏ها و ناخواسته‏هاست؛ عمل و عکس‏العمل‏هایی که همه در اختیار ما نیستند

امام علی(ع) می فرمایند: «خشم آتشی افروخته شده، هر که آن رافرو برد آتش را خاموش کرده و هر که آن را رها سازد خود نخستین کسی است که با آن بسوزد بنابراین کیفر افراد خشمگین اول دامن خود شان را می گیرد. کسی که از صفت حلم و صبر محروم است خشم خود را کنترل نمی‏کند و مدیریت نکردن خشم، باعث ایجاد مسائل فراوانی در زندگی می‏شود چرا که خشم، کلید هر بدی است.

اگر حالت خشم و غضب انسان با معیار دین و هدایت قرآن  و رهنمود های اهل بیت باشد هرگز در آن افراط و تفریط نخواهد بود اگر خشم مهار شود و از آن خوب استفاده شود مانند آب مهار شده و یا آتش مهار شده بسیار مثبت و مقدس است ولی اگر مهار نشود همه چیز را ویران و خاکستر می کندپیامبر(ص)فرموده اند:«آیا گمان می کنید نیرومندی در بردن سنگ است نیرومند حقیقی آنست که خشمگین شود و بر خشم خود غالب گردد»  وحضرت علی(ع) می فرمایند: «هر که عصبانیت او زیاد باشد مردم از او ملول گردند ویا خودملول گردد»

پژوهشگران معتقدند که شوخ طبعی روش مؤثری برای مقابله با عواطف منفی از قبیل خشم و غمگینی است  و همچنین شوخ طبعی الزاماً اضطراب شخص را در مواجهه با روی داد های تهدید کننده کاهش می‌دهد و افراد شوخ طبع نسبت به هیجانات منفی موضع فعالتری دارند و سعی می‌کنند که برآن غلبه کنند البته شوخ طبعی ای مورد نظر اسلام است که باعث هتک حرمت نشود به گفته پیامبر(ص) آبروی انسان را نبرد   و به گفته علی(ع)زیاده روی در آن هم  حماقت است.

اسباب و انگیزه‏های خشم و غضب

1. قضاوت عجولانه
2. کمی ظرفیت و کوچکی روح
3. تکبر و خود برتر بینی
4. عصبانیت و عدم تحمل کمترین مزاحمت به منافع خویش(تقوی،۱۳۸۲،ص۵۲۵)

راه‏کارهای عملی در مهار خشم    

1. هنگام غضب فوراً تغییر وضعیت دهید اگر ایستاده‏اید لحظه‏ای بنشینید وبرعکس(طبق احادیث)
2. با استعاذه نمودن از توفان وسوسه‏ها و تحریکات شیطانی به خداوند پناه ببرید
3. وضو گرفتن به ویژه با آب سرد
4.  در حالت خشم از هر گونه اقدام، تصمیم‏گیری و داوری به شدت پرهیز نمایید
5. اعتقاد به قضا و قدر الهی
6. فاصله گرفتن از محیط
7. فرستادن صلوات
8. فاصله گرفتن از افراد بد خلق و عصبانی
9. از بین بردن رمینه های خشم (بی خوابی ،خستگی  و…)
10. تخلیه ناراحتی و احساسات خشم‏آلود به طریقی غیر از پرخاشگری و انتقام، بسیار حائز اهمیت است .
11. در حدیث آمده هنگام خشم«لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» بگویید

انواع خشم                              

الف: خشم منفی: عصبانی شدن درباره مسایل زندگی است که اگر عاقلانه با آن برخورد شود می‏توان از راه‏های دیگری آن مسایل را به شکل بهتری حل کرد و خشمگین شدن در آن زمینه‏ها جز پیچیده شدن آن، گره‏ای از کار نمی‏گشاید.علی(ع) می فرماید: «کسی که نتواند خشم خود رامالک شود عقل خویش را از دست می دهد»

ب:خشم مثبت یا مقدس: هر گاه‏ حقی از کسی ضایع شود و یا حقوق الهی پایمال گردد و راهی جز غضبناک شدن باقی نمانده باشد در این حالت خشم نه تنها بد نیست بلکه بسیار هم مناسب است.

البته انسانهایی هم هستند که  اساسا خشمگین نمی‌شوند حتی در جاهایی که عقل و شرع خشم را لازم دانسته اینان از افراد عصبانی بد ترند و افرادی بی غیرت و بی هویت تلقی می شوند.

آثار و فواید کنترل خشم  

1. نجات از آتش دوزخ: (امام باقر می فرماید: «هر کس در هنگام خشم مالک نفس خویش باشد خداوند آتش جهنم را بر او حرام خواهد کرد».
2. آرامش روز قیامت
3. روشنی چشم اهل بیت: (فرو بردن خشم را به عنوان روشنی چشم نام می برند)
4. امنیت از خشم خدا
5. داخل شدن در ردیف اهل ایمان :اهل ایمان در هنگام خشم از صفت عفو و بخشش بهره می گیرد
6. احساس پشیمانی نکردن
7. تداوم دوستی ها
8. جلو گیری از زیان و خسارت
9. تمرین صبر

مضرات عدم کنترل خشم

1. تسلط شیطان بر فرد: پیامبر می فرماید: « همانا خشم آتشی سوزان  از سوی شیطان است
2. خواری و رسوایی: فرد در بین مردم غیر عادی و ناتوان و سبک قلمداد می شود علی(ع) فرمود: «خشم صاحب خود را در بلا و عذاب می افکند و عیب های او را روشن می کند»
3. اضطراب و نگرانی
4. بی اعتمادی: عقلای قوم و نخبگان به این افراد کمتر توجه می کنند
5. پشیمانی و شرمندگی: علی(ع) فرمودند: «فرمانبرداری از خشم پشیمانی و یا باعث پشیمانی می شود
6. از دست دادن دوستان
7. دوری از فضائل اخلاقی(فاصله گرفتن از ادب ،حیا و عفت و …)